Welkom terug bij mijn serie De wereld rond in boeken! Na het verkennen van de literaire schatten van Australië, Nieuw-Zeeland, Singapore, Maleisië en Thailand, begin ik aan een gloednieuwe route geïnspireerd door de reis die Santiago maakt in het prachtige boek De Alchemist van Paulo Coelho. Deze nieuwe literaire reis zal me leiden door het hart van Spanje, de bruisende markten van Marokko en de eeuwenoude mysteriën van Egypte. Ik start deze reeks in Spanje, het land van passie, kunst en natuurlijk: buitengewone literatuur. Van de middeleeuwse meesterwerken tot de moderne bestsellers!
Literaire geschiedenis van Spanje
De culturele wortels van Spanje zijn diep en veelomvattend. Ik moet zeggen dat ik het ook wel een flink uitzoekwerk was om dit artikel te schrijven 😉. Natuurlijk horen er ook werken bij uit de tijd vóór de middeleeuwen . De Romeinse en Moorse bezetting van het Iberisch schiereiland hebben beide hun stempel gedrukt op de vroege literatuur en de culturele ontwikkeling van het gebied. Er zijn bijvoorbeeld Latijnse en Visigotische teksten, evenals Arabische en Joodse literaire tradities die in Spanje floreerden tijdens de Moorse overheersing. Voor dit overzicht heb ik er voor gekozen om te starten bij de middeleeuwen, omdat ik vanaf hier goed de Spaanse literaire identiteit begin te zien.
Middeleeuwen: De basis van de Spaanse literatuur
De middeleeuwse periode vormt het fundament van de Spaanse literatuur. Het is een tijdperk dat zich reikt van de 8e tot het begin van de 16e eeuw. Deze fase werd gekenmerkt door de samensmelting van diverse culturele invloeden, waaronder Romeinse, Germaanse, Arabische en Joodse.
Eerste grote werken
De bekendste tekst uit deze tijd is voor mij zonder twijfel Cantar de Mio Cid, een episch gedicht dat de avonturen vertelt van Rodrigo Díaz de Vivar, beter bekend als El Cid. Dit werk biedt niet alleen een heroïsch verhaal maar geeft ook inzicht in de sociale en politieke omstandigheden van die tijd. De naam El Cid is bij Nederlanders misschien meer bekend van de Enige Leidse Commissie Introductie Dagen of van het karakter El Cid in de (GEWELDIGE) tv-serie Oz, maar ik heb het hier over het prachtige heldengedicht 😉.
Naast epische gedichten waren er andere populaire genres zoals “mester de juglaría” (letterlijk: meesterschap van de minstrelen), die mondeling werden doorgegeven en “mester de clerecía,” geschreven werken door geestelijken. Het Libro de buen amor door Juan Ruiz, de aartspriester van Hita, is een uitstekend voorbeeld van deze laatste categorie. La Celestina door Fernando de Rojas, dat vaak wordt gezien als een brug naar de Renaissance, is een ander belangrijk werk dat de complexe relaties en sociale dynamieken van de tijd beschrijft.
Renaissance en barok: Gouden eeuw van de Spaanse literatuur
De renaissance en de barokperiode vormen gezamenlijk wat vaak wordt beschouwd als de Gouden Eeuw van de Spaanse literatuur. De periode loopt ruwweg vanaf de 16e tot de 17e eeuw. Deze periode was een tijd van grote nationale trots, imperialistische uitbreidingen intellectuele vindingrijkheid in Spanje. De Spaanse Renaissance was in veel opzichten een voortzetting van de Italiaanse Renaissance en legde de nadruk op harmonie, verhouding en het menselijk potentieel.
Het hoogtepunt van deze periode: Don Quichot
Het meest iconische werk van deze tijd is Don Quichot van La Mancha door Miguel de Cervantes, gepubliceerd in twee delen in 1605 en 1615. Dit meesterwerk wordt vaak beschouwd als de eerste moderne Europese roman en is een satire op de ridderromans die in die tijd populair waren.
De barok volgde de renaissance op en was een periode van complexiteit en contrasten. Het thema van “desengaño” (ontgoocheling of desillusie) werd dominant, De werken uit deze periode weerspiegelden vaak de politieke en sociale onrust van het tijdperk. De poëzie van Luis de Góngora en Francisco de Quevedo, twee van de meest prominente barokke dichters, is hier een goed voorbeeld van.
Tip: Hou je van boeken verkopen? Ga je alle boekenmarkten en kringlopen af op zoek naar waardevolle boeken? Houd dan je ogen open voor zeldzame en oude uitvoeringen van Don Quichot. Die kunnen namelijk heel veel geld waard zijn.
Verlichting: Filosofie en maatschappelijke kritiek
De periode van de Verlichting (18e eeuw) markeerde een verschuiving in de Spaanse literatuur van het religieuze en mystieke naar een focus op rationaliteit, wetenschap, en maatschappelijke kritiek. Onder invloed van Europese denkers als Voltaire en Diderot kwamen Spaanse intellectuelen in opstand tegen de dominantie van de kerk en het feodale systeem.
In dit tijdperk ontstonden er nieuwe literaire vormen zoals essays en journalistieke teksten die kritiek leverden op de maatschappelijke en politieke orde van de dag. De “sátira” (satire) werd bijzonder populair, vaak verspreid in de vorm van pamfletten. Een belangrijk werk uit deze periode is Cartas Marruecas van José Cadalso, een verzameling brieven die de Spaanse samenleving kritisch onderzoeken.
Bekende verlichte denkers uit Spanje zijn onder andere Benito Jerónimo Feijoo, Gaspar Melchor de Jovellanos en Juan Pablo Forner. Feijoo is vooral bekend om zijn serie essays getiteld Teatro crítico universal waarin hij gevestigde mythes en bijgeloof onderzoekt.
Romantiek: 19e Eeuw
De 19e eeuw zag een sterke wisselwerking tussen de romantiek en het realisme. De romantiek kwam met een terugkeer naar het emotionele en individuele, vaak als een reactie op de strenge rationaliteit van de verlichting. De Romantiek in Spanje, sterk beïnvloed door de Europese beweging, legde de nadruk op gevoel, passie, en individualisme. José de Espronceda en Gustavo Adolfo Bécquer zijn twee prominente romantische dichters wiens werken, zoals Canción del Pirata van José de Espronced en Rimas van Bécquer nog steeds worden bestudeerd en bewonderd.
Realisme
Later in de 19e eeuw ontstond er een sterke realistische beweging. Benito Pérez Galdós was een sleutelfiguur in deze periode met zijn uitgebreide serie romans, nu gebundeld als Episodios Nacionales die de Spaanse geschiedenis en samenleving verkenden. Andere realistische schrijvers zoals Emilia Pardo Bazán en Leopoldo Alas (‘Clarín’) hebben fantastische werken geschreven. Deze werken hebben een blijvende impact gehad op de Spaanse literatuur.
20e en 21e eeuw in de Spaanse literatuur
De 20e en 21e eeuw in de Spaanse literatuur zijn opmerkelijk veelzijdig, beginnend met invloedrijke bewegingen zoals het Modernisme en de Generatie van ’98. Terwijl het Modernisme zich richtte op esthetiek en werd geïnspireerd door Franse en Catalaanse trends, focuste de Generatie van ’98 op culturele en politieke vernieuwing na de Spaans-Amerikaanse oorlog. De periodes van de Spaanse Burgeroorlog en het Franco-regime zorgden voor een stroom van literaire werken die zowel de Spaanse identiteit als het verzet verkenden. Denk hierbij aan schrijvers als Camilo José Cela die belangrijke werken produceerden ondanks de beperkende omstandigheden.
De dood van Franco als kantelpunt
Na de dood van Franco in 1975 onderging de Spaanse literatuur een renaissance, gekenmerkt door een explosie van creativiteit en genrediversiteit. Hedendaagse schrijvers zoals Javier Marías, Almudena Grandes en Eduardo Mendoza hebben internationale erkenning gekregen. De 21e eeuw blijft deze diversiteit uitbreiden met nieuwe stemmen zoals Andrés Barba en Dolores Redondo.
Vier moderne Spaanse auteurs om in de gaten te houden
Het was even lastig, maar het is me toch gelukt om te kiezen uit het overweldigende literaire talent in Spanje. Hieronder heb ik vier Spaanse auteurs uitgelicht die je niet mag missen én waar ik de komende jaren veel van verwacht.
Elena Armas
Elena Armas is een Spaanse schrijfster die internationale bekendheid heeft gekregen met haar bestsellers Het Amerikaanse datingexperiment en De Spaanse liefdesleugen. Beide boeken zijn New York Times en Sunday Times bestsellers en worden vertaald in meer dan 30 talen. Armas, een zelfbenoemde hopeloze romanticus, begon haar reis in de literaire wereld na jaren van het lezen en bespreken van boeken op haar Instagram-account @thebibliotheque en op haar TikTok-account. Ze is enorm populair dankzij #Booktok.
Irene Reyes-Noguerol
Irene Reyes-Noguerol is een jonge Spaanse auteur, geboren in 1997 in Sevilla. Ze studeerde Spaanse Filologie aan de Universidad de Sevilla en publiceerde haar eerste boek, Caleidoscopios, op 18-jarige leeftijd. Ze heeft verschillende prestigieuze literaire prijzen gewonnen, waaronder de Tigre Juan Young Writers’ Award en de Camilo José Cela Award. In 2021 werd ze door Granta magazine genoemd als een van de beste jonge schrijvers in de Spaanse taal. Ze is ongetwijfeld een aanstormend talent in de Spaanse literatuur.
Sara Mesa
Sara Mesa, geboren in 1976 in Madrid en opgegroeid in Sevilla, is een veelzijdige schrijfster. Ze won in 2007 de Premio Nacional de Poesía Miguel Hernández voor haar dichtbundel Este jilguero agenda. Daarnaast heeft ze meerdere romans en korte verhalencollecties uitgebracht, waaronder Un incendio invisible, dat de Premio Málaga de Novela won. Ook schreef ze Cuatro por cuatro dat werd genomineerd voor de Premio Herralde. Ze heeft daarnaast ook meerdere essays geschreven over onderwerpen zoals bureaucratie en levensvaardigheden. Mesa is meerdere keren bekroond, niet alleen voor haar poëzie maar ook voor haar romans en korte verhalen. Ze is een prominente figuur in de hedendaagse Spaanse literatuur, met werken die zijn vertaald in verschillende talen.
Juan Gómez Bárcena
Juan Gómez Bárcena, geboren in 1984 in Santander, is een Spaanse auteur en literair criticus. Hij studeerde literatuur en geschiedenis aan de Complutense Universiteit van Madrid en filosofie aan de Nationale Universiteit voor Afstandsonderwijs (UNED). Zijn eerste verhalenbundel Los que duermen (Degenen die slapen), werd uitgebracht in 2012. Zijn debuutroman El cielo de Lima (De lucht boven Lima) uit 2014 heeft veel lof gekregen en is vertaald in het Duits, Nederlands en Engels. Deze roman is gebaseerd op een bekend incident uit 1904 waarin de dichter Juan Ramón Jiménez correspondeerde met een denkbeeldige vrouwelijke bewonderaar in Lima, die in werkelijkheid twee Peruaanse literaire grappenmakers waren.
Bijzondere vermelding: Carlos Ruiz Zafón
Een artikel over de literatuur in Spanje is wat mij betreft niet compleet zonder een stuk over Carlos Ruiz Zafón. Hij was een prominente Spaanse romanschrijver, geboren op 25 september 1964 in Barcelona en overleden op 19 juni 2020 in Los Angeles. Hij groeide op in een middenstandsgezin en begon zijn carrière in de reclamewereld voordat hij zich volledig toelegde op het schrijven. Zafón verwierf wereldwijde bekendheid met zijn roman La sombra del viento (De schaduw van de wind), gepubliceerd in 2001. Het boek was een enorm succes en won tal van internationale prijzen.
Leuk om te weten: Zijn bekendste werk heeft natuurlijk ook een plek gekregen in onze Boekendief.nl top 100 boeken die je gelezen moet hebben!
Naast romans schreef Zafón ook jeugdliteratuur en essays. Zijn werk is in meer dan veertig landen en in meer dan dertig verschillende talen gepubliceerd. Hij heeft ook verschillende literaire prijzen gewonnen, zowel in Spanje als internationaal. Zijn vier romans, waaronder El juego del ángel (Het spel van de engel) en El prisionero del cielo (De gevangene van de hemel), vormen samen een vierluik getiteld Het Kerkhof der Vergeten Boeken.
Zafón was getrouwd met vertaalster Mari Carmen Bellver en stierf op 55-jarige leeftijd aan darmkanker na een ziekteperiode van twee jaar. Zijn invloed op de Spaanse en wereldliteratuur blijft onmiskenbaar.
Mijn persoonlijke aanbeveling
Aan het einde van elk land geef ik één boek als aanrader mee. Mijn aanrader is in dit geval De schaduw van de wind van de auteur die ik hierboven heb besproken. Dit boek is een moderne klassieker en biedt een meeslepend verhaal dat zich afspeelt in post-Spaanse Burgeroorlog Barcelona. Het is een boek over boeken, een verhaal over liefde, wraak en geheimen. Een goede tweede plek heeft Don Quixote van Miguel de Cervantes
